Waarom soundscape?

Problemen in huidige geluidsbeleid

De kwaliteit van geluidsomgevingen in Nederland staat op steeds meer plekken onder druk. Stiltegebieden worden steeds minder stil en rust wordt steeds moeilijker te vinden, vooral in stedelijke gebieden, maar ook op het platteland. En hoewel er tal van regels en wetten zijn om burgers te beschermen tegen geluidsoverlast excessen, schieten deze te kort in het waarborgen van geluidskwaliteit en verhogen van leefbaarheid. Hieronder wordt uitgelegd wat de problematiek van de huidige aanpak is en vervolgens, welke kant we wél op moeten.

Geluidsnormen, zoals geformuleerd in de Wet geluidshinder (Wgh) en straks in de Omgevingswet, stellen bovengrenzen aan luidheid van geluidsbronnen en beschermen burgers zo tegen excessen van lawaai. Deze geluidsnormen worden uitgedrukt in eenheden als dB(A), L_den en L_night en betreffen gemiddelde geluidswaarden over een bepaalde periode in een regio. Maar deze aanpak is problematisch als het gaat om geluidsbeleving en -kwaliteit, en wel om drie redenen:

1. Hinder wordt ook ervaren ónder de gestelde bovengrens van geluidsnormen

Ook als iedereen zich aan de gestelde geluidsnormen houdt, ondervindt 10 tot 15 procent van de Nederlanders ernstige hinder, dit zijn dus al gauw ruim 2 miljoen mensen.

2. Hinder is een beleving en geen getal; individuele en sociale aspecten spelen een belangrijke rol

Door geluidsnormen te stellen, wordt hinder niet voorkomen. Hinder begint namelijk niet bij een vaststaande decibelwaarde, maar is een persoonlijke beleving van geluid. Wat door de een als acceptabel of prettig wordt ervaren, kan voor de ander juist storend zijn. Dit kan komen door verschillende associaties die mensen hebben met de bron van het geluid; wat bij de een als positief geluid wordt ervaren, roept juist bij de ander weerstand of ergernis op. Dit speelt zich niet alleen op individudeel vlak af, maar ook op breder maatschappelijk niveau wordt geluid op een bepaalde manier beleefd en gewaardeerd.

3. Stilte en kwaliteit van geluid worden niet beschermd

Door een bovengrens te stellen aan geluid, wordt er vooral gericht op het niet overschrijden van die grens, maar wordt de kwaliteit van het geluid niet gewaarborgd. Zo worden geluidsomgevingen langzamerhand opgevuld met steeds meer geluid, zelfs als iedereen zich netjes aan de norm houdt. Nederland ligt steeds meer bedolven onder een grijze deken van geluid terwijl rust en stilte juist zo belangrijk is voor een gezonde leefomgeving. Stilte en rust is namelijk belangrijk om van andere stimuli te kunnen herstellen en weerbaarder te worden tegen geluidsbelasting.

Aandacht voor beleving

Beleid om geluidshinder te voorkomen en verminderen vraagt dus om een andere aanpak, en wel de soundscape benadering. Deze benadering richt zich op het waarborgen en verbeteren van de kwaliteit van geluidsomgevingen, in plaats van het voorkomen van geluidsexcessen. Hierbij wordt er dus niet enkel gelet op de kwantiteit van geluid, maar de kwaliteit van de beleving.

Een soundscape is “een akoestische omgeving die wordt waargenomen of ervaren en begrepen door een persoon of groep in context” ¹

De kwaliteit van een geluidsomgeving wordt gebaseerd op de waardering van de geluidsomgeving door individuen in een bepaalde context, dit is een soundscape. In tegenstelling tot huidig beleid wordt er in soundscape onderzoek niet gekeken naar gemiddelde geluidswaardes in een grote regio, maar naar echte mensen in echte buurten. Welke geluiden zijn er allemaal hoorbaar? Welke geluiden zijn dominant, en welke geluiden bevinden zich op de achtergrond? Biedt de geluidsomgeving ontspanning? Of vragen de aanwezige geluiden veel aandacht van de luisteraar? Welke emoties en reacties roepen deze geluiden op? Geeft het geheel aan geluiden een prettige sfeer? Of is het juist chaotisch en stressvol? Dit zijn enkele vragen die een soundscape onderzoeker kan stellen om dichter bij de échte beleving van geluid te komen en een waardevol beeld te schetsen van de geluidskwaliteit.

Geluid en autonomie

Waar geluidsnormen draaien om de beperking van geluid, draait de soundscape benadering om de mogelijkheden die geluidsomgevingen te bieden hebben. De beleving van geluid heeft namelijk heel veel te maken met de keuzevrijheid die mensen hebben in hun gedrag, ofwel hun autonomie. Prettige geluidsomgevingen bieden de luisteraar de mogelijkheid om in bepaalde behoeftes te voldoen en te doen wat hij of zij wil: concentreren, een gesprek voeren, uitrusten, slapen, werken, et cetera. Geluidsomgevingen die alsmaar ongewenst de aandacht van de luisteraar vragen, zoals luid lucht- of wegverkeer, geschreeuw, onregelmatig getik of gekraak, of alles door elkaar, beperken de luisteraar in zijn of haar doen doordat de aandacht ongevraagd naar die geluiden wordt geleid. Geluidshinder beperkt mensen dus in hun autonomie.